الهام علمشاهی روزنامه نگار

سازمان‌های مردم‌نهاد یا سَمَن، به انگلیسی
 «Non-governmental Organization» و به‌ اختصار NGO  به اشکال مختلف در سراسر جهان فعالیت می‌کنند. سازمان مردم‌نهاد، در کلی‌ترین معنایش، به سازمانی اشاره می‌کند که مستقیما بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود؛ اما نقش بسیار مهمی به‌عنوان واسطه بین فرد فردِ مردم و قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می‌کند. بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد غیرانتفاعی نیز هستند. بودجه این سازمان‌ها از طریق کمک‌های مردمی، سازمان‌های دولتی، توسط خود دولت یا ترکیبی از طرق مختلف تأمین می‌شود. بعضی از سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه‌مستقل وظایف و کارهای دولتی را نیز انجام می‌دهند. اگر بخواهیم به پیشینه تشکیل این نهادها بپردازیم، باید گفت اگرچه انجمن‌های داوطلبانه شهروندان در سراسر تاریخ وجود داشته‌اند، سازمان‌های غیردولتی اغلب به همان منوال که امروزه، به‌ویژه در سطح بین‌الملل دیده می‌شوند، در دو قرن اخیر توسعه یافته‌اند. یکی از نخستین سازمان‌های اینچنینی، صلیب‌سرخ جهانی است که در‌ سال ۱۸۶۳ تأسیس شد. عبارت «سازمان‌های غیردولتی» با تأسیس سازمان ملل متحد در‌ سال ۱۹۴۵ که مفاد آن در ماده ۷۱ از فصل ۱۰ منشور سازمان ملل آمده‌ است، به وجود آمد. سازمان‌های مردم‌نهاد برای رسیدن به اهداف گوناگونی فعالیت می‌کنند و معمولا در جهت پیشبرد اهداف سیاسی یا اجتماعی اعضا در حرکت هستند. به‌عنوان مثال، به بهبود وضع محیط‌زیست، تشویق گروه‌ها و مردم به رعایت حقوق بشر، بالا بردن سطح رفاه قشرها محروم و آسیب‌پذیر یا مطرح ساختن یک برنامه مشترک و دسته‌جمعی می‌توان اشاره کرد. در ادامه به بررسی سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه امدادی و مدیریت بحران می‌پردازیم که توانسته‌اند در راستای تحقق اهداف این نوع نهادها بسیاری از فعالیت‌ها را با مشارکت مردم و به شکل غیردولتی انجام دهند.
موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران
حامد حقی، مدیرعامل موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران در گفت‌وگو با «شهروند» درخصوص تشکیل این سازمان‌ها می‌گوید: «برخی فعالیت‌های انجام شده توسط مردم، بنا به ضرورت، خود مردم به آنها رسیدگی کردند و دولت هیچ دخالتی نداشته و  نتوانسته به موضوع کاملا رسیدگی کند. اگر بخواهیم به پیشینه تشکیل سازمان‌های مردم نهاد بنگریم، می‌توان بیان کرد که مردم به شکل گروهی توانسته‌اند برای هر موضوعی ازجمله تشکیل هیأت‌های مذهبی به‌طور مستقل فعالیت کنند. این سازمان‌ها، حدود ٦٠ سال پیش در سازمان ملل متحد با عنوان (NGO) ساماندهی و با ارایه ساختار و هدفی مشخص برای این سمن‌ها، یک تعریف کلی با مفهوم سازمانی غیرانتفاعی، داوطلبانه، بدون غرض‌ورزی سیاسی، به صورت عام‌المنفعه و بدون هیچ‌گونه حمایت دولتی فعالیت‌هایی که توسط مردم احصا می‌شود را بدون دخالت دولت ساماندهی و اجرا می‌کنند. در ساختارسازی کلی که در کشور ما انجام شده، چند نهاد مسئول سازمان‌های مردم‌نهاد هستند که اصلی‌ترین آنها وزارت کشور، سازمان بهزیستی کشور، سازمان ملی جوانان سابق و نیروی انتظامی هستند که بر فعالیت سمن‌ها نظارت دارند.» او با اشاره به قوانین سازمان‌های مردم‌نهاد بیان کرد: «از جمله قوانین تعیین شده برای این سازمان‌ها که در اهداف آنها تعریف شده، اطلاع‌رسانی و ترویج فرهنگ است؛ به این معنا که به‌طور مثال، نمی‌توانند در فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی شرکت کنند. بسیاری از مسائل توسط دولت پیگیری می‌شود، اما ضعف بزرگ آن عدم مشارکت مردم است که در این مقوله، سازمان‌های مردم نهاد به دولت کمک می‌کنند. در حقیقت سمن‌ها به جز گوشزد کردن خلأ و  ضعف‌های دولت، وظیفه تقویت این ضعف‌ها را نیز برعهده دارند و باید معین دولت باشند.» حقی با بیان این‌که بودجه و اعتبارات سازمان‌های مردم‌نهاد از طریق کمک‌های مردمی تأمین می‌شود، گفت: «به عنوان نمونه سمن‌ها باید عضوپذیر باشند که از این طریق می‌توانند حق عضویت سالانه از اعضا دریافت کنند و به جای این حق عضویت، خدماتی نظیر چاپ نشریه، برگزاری دوره‌های آموزشی و موارد محدود اینچنینی به اعضا ارایه می‌کنند.» مدیرعامل موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران درخصوص فعالیت‌های داوطلبانه این نهادها اظهار داشت:  «بحث داوطلب محور بودن در سازمان‌های مردم‌نهاد بسیار پررنگ است. به این مفهوم که هر فرد به‌طور داوطلبانه به‌عنوان یکی از اعضای اصلی آن نهاد در محقق شدن اهداف سازمان‌های مردم‌نهاد مشارکت کند. در ساختار این سازمان‌ها تعریف شده که دو یا سه‌ سال یک‌بار، برای تعیین اعضای هیأت مدیره، داوطلبان فعال نامزد می‌شوند.» حقی در پایان تأکید کرد: «در قانون ٥ساله شهرداری تهران در شورای شهر، بندهایی مبنی بر بخش مشارکت‌های مردمی در شهرداری اشاره شده و شورای شهر، شهرداری را به بستن قراردادهای مشخصی با سازمان‌های مردم‌نهاد به منظور انجام پروژه‌هایی که پیمانکاری نیستند، همچون پروژه‌های آموزشی و مشارکتی موظف کرده است.»
ضرورت مطالعات بحران، مقاوم‌سازي و پدافند غیرعامل
در سال‌هاي اخير با توجه به انبوه سازه‌های غیرمقاوم و خسارات حاصله، در رابطه با مديريت بحران و طراحي سازه‌ها در برابر زلزله و سایر بارهای دینامیکی و حوادث طبيعي اقداماتی انجام گرفته و در حال گسترش است؛ اما با توجه به اهمیت موضوع تاكنون در كشور ما از لحاظ بالابردن سطح دانش و فن ايمن‌سازی سازه‌ها گام موثر و اصولی برداشته نشده است. از اين‌رو، موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران همانند سایر مراكز و موسسات علمی اثرگذار بر دانش مهندسی عمران، پس از زلزله دلخراش بم در‌سال ۱۳۸۳ برنامه‌ریزی آن صورت گرفت و از‌ سال ۱۳۸۵ با اخذ مجوز به‌عنوان یک سازمان مردم‌نهاد جوانان NGO تاسيس شد تا کاستی‌های موجود در زمینه مديريت بحران و مقاوم‌سازی را در پهنه لرزه‌خیز ایران با توجه به زلزله‌های مکرر که در تاریخ هزاران ساله این سرزمین ثبت شده است، جبران کند و درواقع ضرورت مطالعات بحران، مقاوم‌سازي و پدافند غیرعامل، ایجاد موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران را در این راستا تحکیم کرده است. این موسسه پیش از ‌سال ۱۳۸۹ با مرکز ملی مقاوم‌سازی ایران ادغام بوده است و فعالیت‌های مرکز ملی مقاوم‌سازی را مدیریت و اجرا می‌کرد که پس از ثبت مرکز ملی مقاوم‌سازی به‌عنوان یک سازمان غیردولتی در وزارت کشور و عدم نیاز به مجوز فعالیت موسسه، موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران به صورت مستقل فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

آژانس امدادرسانی (relief international)

سازمان امداد‌رسانی بین‌المللی یک سازمان غیرانتفاعی انسان‌دوستانه است که کمک‌های اضطراری، توانبخشی، کمک به توسعه، و برنامه‌های خدماتی برای جوامع آسیب‌پذیر فراهم می‌کند. این سازمان امدادرسانی بین‌المللی به کاهش درد و رنج انسان، صرفا اختصاص داده شده است و به شکل غیرسیاسی به ماموریت‌هایش می‌پردازد.
ماموریت‌های سازمان امدادرسانی بین‌المللی:
 خدمت به نیازهای آسیب‌پذیر‌ترین قشر ازجمله قربانیان به‌ویژه زنان و کودکان در بلایای طبیعی، جنگ‌های داخلی و... .
 ارایه برنامه جامع، چند بخشی، پایدار و حامی فقرا که کمک‌های اضطراری و توسعه بلند‌مدت در سطح توده مردم باشد.
 توانمندسازی جوامع از طریق ظرفیت‌سازی و یا به حداکثر رساندن منابع محلی در هر دو شرایط طراحی و اجرای برنامه.
 ترویج اعتماد به نفس، همزیستی مسالمت‌آمیز و ادغام مجدد جوامع به حاشیه رانده شده.
 حفاظت جان مردم از آسیب‌های فیزیکی، مرگ و یا صدمات روحی و روانی که در آن وجود دارد.
 حمایت از بالاترین هنجارهای حرفه‌ای در ارایه برنامه، ازجمله پاسخگویی به ذینفع و اهداکنندگان به‌طور یکسان.

انجمن امداد ایرانیان

انجمن امداد ایرانیان،‌ سال ٨٧، با عنوان سازمان غیردولتی انجمن امداد ایرانیان به ثبت رسید. از نمونه فعالیت‌های این نهاد، حضور در زلزله آذربایجان است که با ارایه کمک‌های بیمارستانی، سخنرانی، برگزاری دوره‌ها و عضویت در ستاد سازمان‌های مردم نهادِ شورای شهر اهر بوده است. محور فعالیت‌های این نهاد شامل چهار حوزه امور بشردوستانه، سلامت و درمان در حوزه سازماندهی تیم‌های پزشکی و پیراپزشکی پیش از شرایط اضطراری و در حین شرایط اضطراری، مدیریت بلایا و بحران در حوزه آموزش و توانمندسازی و همچنین آسیب‌های اجتماعی در اساسنامه این نهاد در وزارت کشور ثبت شده است. حسام‌الدین نراقی، مدیرعامل انجمن امداد ایرانیان در گفت‌وگو با «شهروند» در تعریف سازمان‌های مردم‌نهاد گفت: «در کلی‌ترین معنا به سازمانی اشاره می‌کند که توسط شهروندان و براساس وجود یک کمبود و نیاز و به‌عنوان یک سازمان واسطه بین شهروندان و نهادهای دولتی و خصوصی و مردمی به صورت داوطلبانه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی براساس قوانین جاری تشکیل می‌شود. منابع مالی مورد نیاز این سازمان‌ها از طریق کمک‌های مردمی، اجرای طرح‌ها و برنامه‌های درآمدزا تأمین می‌شود. همچنین در قوانین جاری ایران از عناوین «جمعيت»، «انجمن»، «كانون»، «مركز»، «گروه»، «مجمع»، «خانه» و «مؤسسه» به جای واژه «سازمان» در نامگذاری سازمان‌های مردم‌نهاد استفاده می‌شود.» او با اشاره به ویژگی‌های این سازمان‌های غیردولتی گفت: «از جمله ویژگی‌های این نهادها داوطلبانه بودن، داشتن استقلال، غیرانتفاعی بودن، غیردولتی بودن و در خدمت نیازهای مردم بودن است.» نراقی با اشاره به طیف فعالیت سازمان‌های غیردولتی مبنی بر مراقبت و رفاه تا تغییر و توسعه، گفت:  «در ارایه خدمات رفاهی؛ به کمک‌های مالی به فقرا، تهیه غذا، لباس، مسکن، سرپناه و یا ایجاد پرورشگاه می‌توان اشاره کرد، در تأمین منابع؛ منابع انسانی (بسیج داوطلبان) و مالی (جمع‌آوری کمک‌های مالی و اعانه‌ها)، در توسعه منابع انسانی؛ آموزش و ظرفیت‌سازی فردی، گروهی و تشکیلاتی و همچنین تحقیق و ابداع روش‌های نوین و نیز اطلاع‌رسانی و حمایت از منافع عمومی را می‌توان بیان کرد.»

جمعیت طرفداران ایمنی راه‌ها

جمعیت طرفداران ایمنی راه‌ها به‌عنوان یک نهاد مردمی، غیرسیاسی و غیردولتی، در راستای نیل به جامعه‌ای توسعه‌یافته و در همسویی با سایر نهادهای اجتماعی، مدنی و صنفی که دارای این هدف هستند، رویکرد اصلی و راهبردی خود در ‌سال ١٣٩٣ را ارتقای فرهنگ ایمنی از طریق بسیج و جلب مشارکت عموم مردم قرار داده است.
کلیات اجمالی منشور عملیاتی جمعیت:
  تلاش و همکاری در ایجاد عزم ملی جهت توسعه دانش و فرهنگ ایمنی و بهسازی و اصلاح رفتار استفاده‌کنندگان از راه، از طریق تبلیغات و اطلاع‌رسانی مناسب ازجمله چاپ و توزیع پوستر، بروشور و ... در پایانه‌های بار و مسافر و سایر مراکز مناسب.
  برگزاری گردهمایی سراسری با هدف اشاعه فرهنگ ایمنی در حوزه بانوان و دانش‌آموزان.
  تدوین برنامه‌ها و تلاش جهت ایجاد پیشاهنگان ایمنی در مدارس نمونه در تهران.
  اشاعه برنامه ایجاد پیشاهنگان ایمنی مدارس در پنج استان با استفاده از تجارب حاصله در تهران و با اولویت استان‌های آذربایجان‌غربی و خراسان رضوی و سایر استان‌های دارای دفاتر نمایندگی جمعیت.
  برگزاری حداقل هفت گردهمایی استانی هم پیمانی ایمنی رانندگان حمل‌ونقل عمومی بین شهری.
  تلاش جهت افزایش تعداد دفاتر نمایندگی استانی جمعیت در حداقل ١٠ استان.
  تلاش جهت نظارت و ارزيابی بر عملکرد ايمنی جاده‌ای به منظور تأمین مطالبات مردمی و صنفی در این حوزه.
اهداف کمی و برنامه‌های اجرایی فرهنگی:
  ارتقای برنامه و محتوای سایت جمعیت و شرکت در هیأت تحریریه ... (با همکاری مشترک کمیته فرهنگی).
  فعال‌سازی و ارتقا سیستم‌های اطلاع‌رسانی از قبیل سامانه پیامک و انتشار گاهنامه.
  چاپ و توزیع جزوات آموزشی برای مخاطبان تعیین شده.
  تلاش برای ترویج و جذب مسئولان و عموم به فرهنگ صحیح ترافیکی و کمک به آسیب‌دیدگان حوادث رانندگی از این طریق.
  انعکاس اخبار حوادث رانندگی و آسیب‌های ناشی از آن.
  مصاحبه با آسیب‌دیدگان و معلولان.
  پیگیری مطالبات فرهنگ‌سازی درخصوص ایمنی از ٣ نهاد آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیما.
  تهیه تولیدات فرهنگی با رویکرد ایمنی.
  تهیه کارت عضویت برای اعضا و توزیع آن با همکاری کمیته مشارکت.