بر اثر وقوع این بلایا، ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها نابود و عوارض اقتصادی و اجتماعی پردامنه‌ای بر جوامع و کشورها تحمیل می‌شود. آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های انسانی به‌ویژه در کلانشهرها نسبت به این حوادث در اثر تمرکز جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی، وضعیت نابسامان و بی‌قاعده سکونتگاه‌های شهری به‌طور مداوم افزایش می‌یابد. هنگام بروز حوادث طبیعی یا انسان‌ساز، بسته به‌شدت حادثه، تمام یا قسمت اعظمی از ناحیه دچار تخریب شده یا به علل متعددی غیرقابل استفاده می‌شود، تاسیسات زیربنایی همچون آب، برق، گاز، تلفن، شبکه ترافیکی و حمل‌ونقل و... قابلیت استفاده مطمئن را نداشته یا کاملا از بین می‌روند. اما حوادث انسان‌سازی مانند جنگ که بعضا رخ می‌دهد، نیز اثرات فراوانی بر زندگی شهروندان و زیرساخت‌های شهری دارد، به‌گونه‌ای که در بعد اجتماعی باعث مهاجرت و ترک محیط زندگی و از منظر کالبدی نیز بناها و تاسیسات شهری دچار آسیب می‌شوند. در همه این اوضاع و احوال، مدیریت شهری شرایط متفاوتی را تجربه کرده است که بررسی وضعیت اداره شهرها، در این شرایط تجارب گرانبهایی را برای مدیریت بهینه شهرها حتی برای شرایط عادی فراهم می‌کند. با توجه به وقوع حوادث مختلف طبیعی و انسان‌ساز در ایران و تاثیرپذیری جدی شهرها از این حوادث، خوب است تا محققان و پژوهشگران حوزه مدیریت شهری به جمع‌آوری، مستند‌سازی و تحلیل این تجارب بپردازند و قطعا نتیجه این اقدام تولید آثار ارزشمندی است که می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی‌های آتی قرار گیرد. بررسی داده‌های آماری منتشرشده از سوی اداره کاهش خطرپذیری سازمان‌ملل‌متحد از سال١٩٧٠ تا ٢٠١٠ نشان می‌دهد همواره بلایای طبیعی سهم مهمی در ایجاد تلفات انسانی و خسارات اقتصادی در کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه داشته است. اگرچه به‌لحاظ تعداد وقوع در این بازه زمانی زلزله روند نسبتا متعادلی را طی کرده اما همچنان مرگبارترین حادثه طبیعی بوده است. در این میان افزایش سهم قابل‌توجه بلایای جوی و اقلیمی مانند سیل و توفان حاکی از افزایش خطرپذیری دنیا از مخاطرات مرتبط با آب و هواست. ایران جزو ١٠کشور بلاخیز دنیا محسوب می‌شود و از نظر تنوع حادثه نیز در زمره پنج‌کشور دنیا قرار دارد. از مجموع ٤١سانحه شناخته‌شده در جهان، ٣١ تا ٣٣ نوع آن در ایران سابقه وقوع دارند که بیشترین و شایع‌ترین آنها زلزله و سیل در گروه حوادث طبیعی و آتش‌سوزی و تصادفات در گروه حوادث انسان‌ساز هستند. به‌عنوان نمونه سالانه یک‌هزارمورد زلزله در کشور به وقوع می‌پیوندد که ٢٤٠مورد آن زلزله‌هایی با بزرگی بیشتر از چهاردرجه در مقیاس ریشتر است. با توجه به آمار موجود، به‌طور متوسط در ایران هرسال یک زلزله بزرگ و هر١٠سال یک زلزله با بزرگی شش‌درجه و بیشتر در مقیاس ریشتر به وقوع پیوسته است و حاکی از لرزه‌خیزی شدید این ناحیه از کره‌زمین است. گزارش اثرات سوانح در جهان که توسط فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ منتشر شده است نیز نشان می‌دهد که ایران از نظر سانحه‌خیزی در آسیا پس از چین، هندوستان و بنگلادش در رتبه چهارم قرار دارد. از سوی دیگر جمعیت ایران در طول صدسال گذشته همواره حدود یک‌درصد جمعیت دنیا بوده است اما متاسفانه تلفات جانی ناشی از زلزله و حوادث طبیعی در آن حدود شش‌درصد تلفات جانی از کل دنیا بوده است. باوجود اثرپذیری جدی کشور از حوادث طبیعی، باید به یاد داشته باشیم که ایران اسلامی حادثه انسان‌ساز بزرگ جنگ تحمیلی را در هشت‌سال مدیریت کرده است که به‌لحاظ پهنه تحت‌تاثیر این حادثه و تعداد شهرها و ساکنان آن بسیار حایزاهمیت است. در شرایط جنگ‌تحمیلی شهرها به صورت مستقیم و غیرمستقیم آثار جنگ را متحمل شده‌اند. این شرایط از به جای‌ماندن اثرات حمله هوایی و زمینی بر پیکر و کالبد شهرها تا برهم‌خوردن نظام اجتماعی و معیشی مردم بوده است. در این شرایط نیز مدیریت شهری همواره در تلاش بوده است تا نیازمندی‌های اولیه جامعه ساکن در شهرها را تامین و به بخشی از مطالبات پایه آنها پاسخ دهد. به‌راستی اداره شهرها با توجه به این شرایط چگونه صورت می‌گرفته است؟ منابع مالی و اعتباری لازم برای مدیریت شهر در شرایط اضطرار به‌ویژه شرایطی مانند جنگ چگونه تامین شده است؟ این موضوعات و مسایلی از این‌دست، دستمایه‌های گرانبهایی برای انجام پژوهش و تحقیق است تا بتواند زمینه برنامه‌ریزی و جهت‌گیری‌های اساسی آتی برای مدیریت بحران در شهرها با اتکا به ظرفیت‌های مدیریت شهری را فراهم کند. نگاهی به وظایف شهرداری‌ها، مندرج در ماده٥٥ قانون شهرداری حکایت از وظایف گوناگونی دارد که این سازمان‌های محلی غیردولتی انجام می‌دهند. به موجب بند١٤ ماده٥٥ قانون شهرداری وظیفه تامین ایمنی شهر و شهروندان در برابر سیل و حریق نیز از وظایف این نهاد تلقی می‌شود و به همین منظور شهرداری‌ها جهت پاسخگویی به این نیاز عمده، حساس و ضروری سازمان‌ها، ادارات و واحدهای آتش‌نشانی و خدمات ایمنی را ایجاد کرده‌اند و با ساخت ایستگاه‌های آتش‌نشانی و تجهیز آنها و گماردن گروهی به‌عنوان آتش‌نشان سعی در تحقق این وظیفه خطیر دارند چراکه سازمان‌های آتش‌نشانی و خدمات ایمنی به‌دلیل ماهیت غیرمترقبه‌بودن بلایا و سوانح به‌عنوان سازمان‌های شبه‌نظامی و بحران‌مدار تلقی می‌شوند.
همچنین شکل‌گیری شوراها در کشور برای تحقق مفاد اصول مختلفی از قانون‌اساسی‌جمهوری‌اسلامی ایران به‌عنوان میثاق ملی و مهم‌ترین سند قانونی کشور، این نکته را روشن می‌کند که برخی از بندهای وظایف شوراهای شهر می‌تواند نقش موثری در تحقق اداره امور شهرها در زمینه مدیریت بحران شهر داشته باشد. به‌موجب بند٥ ماده٧١ قانون شوراها برنامه‌ریزی در خصوص مشارکت مردم در انجام خدمات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی از وظایف شورای شهر است. معمولا مشارکت در اداره امور شهرها، در جنبه‌های مختلفی طرح می‌شود و یکی از تازه‌ترین زمینه‌های آن، مشارکت در زمینه تامین ایمنی و مدیریت بحران شهر است. این مشارکت یکی از الزامات زندگی شهری است و هنگامی تحقق می‌یابد که شهرنشینان از حالت فردی که صرفا در مکانی به نام شهر زندگی می‌کنند، درآیند و به «شهروند» بدل شوند. به واقع شکل‌گیری نیروهای داوطلب و برنامه‌ریزی جهت مشارکت مردم در تامین ایمنی شهر، یکی از جنبه‌های مهم و قابل‌توجه در وظایف شوراها است. نگاهی به تجارب جهانی در این زمینه نیز حکایت از این دارد که دستگاه‌ها و نهادهای مسوول نقش تسهیل‌کننده‌ای در شکل‌گیری نیروهای داوطلب و جلب مشارکت مردمی در تامین ایمنی شهر دارند. کشورهایی مانند چین، ایتالیا، انگلستان و ژاپن از جمله کشورهای پیشتاز در این زمینه هستند. همچنین به موجب بند٧ ماده٧١ قانون شوراها اقدام در خصوص تشکیل نهادهای اجتماعی و مدنی از وظایف شوراهاست و می‌توان گفت نهادهای مدنی که فعالیت‌های امدادی را انجام می‌دهند را می‌توان با بسترسازی توسط شوراها ایجاد کرد که تحقق مفاهیم پیش‌گفته در زمینه استفاده از مشارکت مردم در تامین ایمنی شهر است. شوراهای اسلامی شهرها مستند به این وظیفه قانونی، می‌توانند دستورالعمل یا آیین‌نامه‌ای را تنظیم و پس از توافق با دستگاه‌های ذی‌ربط و اخذ مجوزهای لازم، نسبت به ایجاد چنین نهادهایی اقدام کنند. تدوین مقررات خاص برای حسن ترتیب امور و اتخاذ تدابیر احتیاطی جهت جلوگیری از خطر آتش‌سوزی به موجب بند١٩ ماده٧١ قانون شوراها، از وظایف شورای اسلامی شهر است. از سویی مستند به بند١٤ ماده٥٥ قانون شهرداری نیز اتخاذ تدابیر لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و آتش‌سوزی برعهده شهرداری‌هاست و سازمان‌های آتش‌نشانی شهرداری‌ها نیز براساس ماده٨٤ قانون شهرداری و بند١٥ ماده٧١ قانون شوراها با طی مراحل و تشریفات قانونی به منظور امدادرسانی و اطفای حریق ایجاد شده‌اند و از این نظر سازمانی وابسته به شهرداری تلقی می‌شوند. با این توضیح یکی از ابعاد قابل‌توجه در ساخت شهرهای کشور که براساس شرایط اقلیمی و محلی شکل گرفته‌اند با نظارت شوراها وضع و تدوین ضوابط خاص هر شهر است که در چارچوب آن می‌توان تدابیر احتیاطی را برای پیشگیری از خطر حوادث در شهر اعمال کرد. آنچه در این بررسی اجمالی مشخص می‌شود جایگاه شوراها و شهرداری‌ها در شکل‌دهی به نهادهای مردمی و داوطلب و وضع و تدوین ضوابط و مقررات و تسهیل در اتخاذ تدابیر برای پیشگیری از حوادث و ارایه خدمات جنبی و احتیاطی در هنگام بروز بلایا است و این نهاد می‌تواند نقش بسیار موثری در تحقق نظام نوین مدیریت ایمنی و مفهوم «شهر ایمن» داشته باشد. برای مشارکت جدی مدیریت شهری در فرآیند مدیریت بحران در شهرها، ضرورت طراحی ساختار خاص مبتنی‌بر پیش‌بینی منابع مالی مشخص برای این شرایط بیش از پیش احساس می‌شود.
منبع:روزنامه شرق
<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
